Chứng khoán là gì? Những điều bạn cần biết về chứng khoán

Chứng khoán là gì?

Chứng khoán là một tài sản, bằng chứng xác nhận quyền sở hữu hợp pháp của người sở hữu đó với tài sản hoặc phần vốn của công ty hay tổ chức đã phát hành. Chứng khoán có thể giao dịch mua bán trên thị trường. Các công ty phát hành chứng khoán để huy động vốn từ thị trường. Nhà đầu tư sẽ rót tiền mua chứng khoán, đồng thời là chủ sở hữu một phần tài sản/ vốn của doanh nghiệp phát hành.

Đặc điểm của chứng khoán

• Chứng khoán là tài sản có tính thanh khoản lỏng, có thể tự do mua bán giao dịch trên sàn.
• Chứng khoán có tính rủi ro cao, chịu nhiều yếu tố tác động khiến giá tăng hoặc giảm ảnh hưởng đến lợi nhuận nhà đầu tư.
• Chứng khoán có khả năng sinh lợi, tạo ra thu nhập từ quá trình sử dụng nguồn vốn cho hoạt động phát triển kinh tế, tạo ra lãi dòng. Doanh nghiệp phát triển khiến giá chứng khoán tăng, đồng thời đơn vị sẽ chia cổ tức cho nhà đầu tư.

Tìm hiểu về thị trường chứng khoán

Thị trường chứng khoán là gì?

Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra tất cả các giao dịch mua – bán chứng khoán. Các giao dịch trao đổi sẽ làm thay đổi chủ sử hữu của chứng khoán trên thị trường. Các khoản giao dịch chứng khoán trên thị trường được thực hiện thông qua môi giới chứng khoán là các sàn. Công ty chứng khoán và nền tảng giao dịch điện tử.

Cấu trúc tổ chức thị trường chứng khoán sẽ bao gồm:

• Bên bán: Chủ yếu là những công ty niêm yết, phát hành chứng khoán ra công chúng.
• Bên mua: Chủ yếu là nhà đầu tư nhỏ lẻ, cá nhân hoặc các tổ chức, doanh nghiệp.
• Nơi niêm yết và chứng bày cổ phiếu: Nơi cung cấp thông tin, chủ số giá chứng khoán mà đại diện là sở giao dịch chứng khoán.
• Cơ quan quản lý: Tại Việt Nam, cơ quan quản lý cao nhất là Ủy ban chứng khoán nhà nước.
• Đơn vị cung cấp dịch vụ: Cụ thể ở đây là các công ty chứng khoán, làm nhiệm vụ môi giới. Công ty chứng khoán là định chế tài chính trên thị trường, tư vấn tài chính, cung cấp dịch vụ hỗ trợ bên mua và bên bán.

Các thuật ngữ trong chứng khoán 

Tham gia thị trường chứng khoán, người chơi cần nắm rõ một số thuật ngữ được sử dụng phổ biến để hiểu và đầu tư đúng cách:

• Giá mua: Giá đặt mua cổ phiếu trên thị trường.
• Blue Chip: Công ty phát hành cổ phiếu với số vốn hóa lớn, lợi nhuận ổn định trong thời gian dài.
• Cổ tức: Một phần lợi nhuận mà doanh nghiệp sẽ chia cho cổ đông của công ty, mà ở đây là các nhà đầu tư.
• Hợp đồng mua tương lai: Hợp đồng thỏa thuận mua bán giữa 2 bên mà giá thỏa thuận mua hôm nay được xác định trong tương lai nhất định.
• IPO: Mô tả các công ty phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng.
• Lệnh giới hạn: Lệnh mua chứng khoán với giá thấp hơn một mức giá cụ thể.
• Quyền chọn: Quyền cho phép người nắm giữ chứng khoán có thể mua hoặc bán một lượng hàng hóa cơ sở với mức giá nhất định tại thời gian xác định.
• OTC: Thị trường niêm yết chứng khoán phi tập trung cho những cổ phiếu chưa niêm yết.

Phân loại thị trường chứng khoán và đặc điểm chi tiết

Thị trường chứng khoán được phát triển từ lâu đời, nơi tập hơn người mua bán giao dịch cổ phiếu, bên môi giới, công ty phát hành cổ phiếu, chứng khoán… Hiện nay, có thể phân loại thị trường chứng khoán thành 2 loại chính:

• Thị trường chứng khoán sơ cấp: Nơi lần đầu tiên chứng khoán được phát hành ra thị trường để huy động vốn. Tại đây, tiền bán chứng khoán sẽ thuộc sở hữu của nhà phát hành: Công ty, tổ chức, Chính Phủ…
• Thị trường chứng khoán thứ cấp: Giao dịch chứng khoán được bắt đầu, dựa trên nền tảng của thị trường sơ cấp. Dòng tiền bán chứng khoán ở thị trường thứ cấp không tạo vốn cho nhà phát hành mà mang lại lợi nhuận cho nhà đầu tư, cổ đông. Thị trường thứ cấp tạo tính thanh khoản, khả năng vận hành của thị trường sơ cấp.

Ngoài ra, nếu căn cứ theo phương thức hoạt động thì có thị trường tập trung (dành cho các chứng khoán không được niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán) và thị trường phi tập trung (các chứng khoán còn lại tiến hành giao dịch thông qua các nhà môi giới – công ty chứng khoán)

Căn cứ theo hàng hóa trên thị trường thì có thị trường cổ phiếu, thị trường trái phiếu và thị trường các công cụ chứng khoán phái sinh.

Vai trò của thị trường chứng khoán 

Thị trường chứng khoán hình thành, mang lại nhiều lợi ích cho nhà đầu tư, công ty phát hành và cả nền kinh tế. Vai trò của thị trường chứng khoán được thể hiện cụ thể:

• Với nền kinh tế: Thị trường chứng khoán hoạt động hiệu quả là động lực cho nền kinh tế phát triển. Đồng thời, thị trường chứng khoán phát triển sẽ là thước đo sức mạnh của một nền kinh tế của một quốc gia. Chính phủ có thể kiểm soát tốt các công ty niêm yết nhờ vào thị trường chứng khoán, bằng thông tin, báo cáo tài chính của công ty được công khai.
• Với công ty phát hành: Nguồn huy động vốn dài hạn để phát triển các hoạt động kinh doanh, bên ngoài nguồn vay vốn ngân hàng.
• Với nhà đầu tư: Thị trường chứng khoán mang lại cơ hội đầu tư kiếm lời từ các sản phẩm chứng khoán. Nhà đầu tư mua bán, kiểm soát nguồn tiền để đầu tư phù hợp, tạo thu nhập thụ động.

Các chủ thể trong thị trường chứng khoán

Trong thị trường chứng khoán có rất nhiều chủ thể:

• Chủ thể là nhà đầu tư: Nhà đầu tư cá nhân hoặc có tổ chức,…
• Trung gian môi giới: Công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại,…
• Cơ quan tổ chức thị trường: Sở giao dịch chứng khoán và trung tâm lưu ký chứng khoán.
• Nhà tạo lập thị trường: Doanh nghiệp hoặc tổ chức thực hiện mua bán chứng khoán.
• Cơ quan quản lý nhà nước

Các loại chứng khoán hiện có trên thị trường

Chứng khoán là công cụ tích cực hỗ trợ doanh nghiệp, chính phủ, các đơn vị… huy động vốn từ thị trường. Hiện nay, các loại chứng khoán được tạo ra trên thị trường, mang lại cơ hội đầu tư đa dạng cho người tham gia.

Cổ phiếu

Cổ phiếu là chứng khoán vốn, xác nhận quyền sở hữu một phần tài sản của doanh nghiệp nào đó phát hành với nhà đầu tư, người mua cổ phiếu sẽ là cổ đông. Cổ phiếu là loại hình chứng khoán có tính thanh khoản cao nhất. Có 2 loại cổ phiếu chính:

• Cổ phiếu thường: Cổ phiếu xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư/ cổ đông với công ty. Đặc trưng cổ phiếu thường là quyền kiểm soát, quản lý hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Trường hợp công ty phá sản, cổ đông sẽ được chia số tiền còn lại sau khi trả các khoản nợ và cổ phiếu ưu đãi.
• Cổ phiếu ưu đãi: Loại cổ phiếu có cổ tức xác định bằng một số tiền nhất định in trên cổ phiếu hoặc tính theo tỷ lệ phần trăm cố định theo mệnh giá cổ phiếu. Lợi thế cổ phiếu ưu đãi sẽ được trả trước cổ phiếu thường tuy nhiên, cổ phiếu ưu đãi lại không có quyền tham gia bỏ phiếu, kiểm soát hoạt động.

Tại Việt Nam, mệnh giá của cổ phiếu là 10.000đ khi phát hành. Tuy nhiên, giá trên thị trường của nó có thể tăng cao hơn rất nhiều. Tức giá giá trị thực sự của loại chứng khoán này bị tác động trực tiếp từ thị trường.

Theo đó, tại lần đầu tiên phát hành cổ phiếu, nhà đầu tư chỉ cần bỏ ra 10.000đ để mua cổ phiếu. Tuy nhiên, khi tình hình kinh doanh của công ty phát triển, giá cổ phiếu tăng, muốn sở hữu chúng bạn phải bỏ ra số tiền lớn hơn 10.000đ bằng cách trao đổi với các nhà đầu tư khác. Lúc này hoặc là bạn tiếp tục nắm giữ để nhận được cổ tức mỗi năm. Hoặc là bạn có thể bán chúng đi để thu tiền về cùng với số lãi do sự chênh lệch của giá mua và giá bán.

Người nắm giữ cổ phiếu có quyền biểu quyết trong công ty, họ có tác động trực tiếp đến quyết định đầu tư của công ty, tham gia các cuộc họp hội đồng quản trị,… Đó là những lợi ích nổi bật của cổ phiếu. Tuy nhiên nếu công ty không phát triển mà thua lỗ thì sao? Bạn sẽ không hoặc nhận được ít cổ tức, bạn chỉ nhận được cổ tức chứ không nhận số tiền vốn góp ban đầu. Trừ khi bạn bán lại cổ phiếu cho người khác và đồng ý từ bỏ cổ tức hoặc bán lại cho công ty phát hành để lấy lại tiền góp vốn.

Thu nhập của cổ đông phụ thuộc trực tiếp vào tình hình kinh doanh của doanh nghiệp, bạn khó có thể xác định chính xác mức thu nhập mà mình sẽ nhận được nếu chưa công ty chưa thực hiện kế toán kiểm toán mỗi năm. Nếu công ty phá sản, bạn sẽ nhận được tài sản thanh lý sau khi đã trả nợ cho những người sở hữu trái phiếu.

Trái phiếu

Trái phiếu là loại hình chứng khoán nợ, được phát hành bởi doanh nghiệp hoặc chính phủ. Đơn vị phát hành có trách nhiệm trả lãi và thanh toán nợ gốc cho chủ sở hữu vào thời điểm đáo hạn. Có nghĩa là nó xác nhận rằng doanh nghiệp đã vay của nhà đầu tư một số tiền và trái phiếu là bằng chứng. Doanh nghiệp có trách nhiệm trả lãi cho người sở hữu theo kỳ hạn của từng loại trái phiếu, đến khi đáo hạn phải tiến hành thanh toán cả lãi và gốc cho họ.

Hiện nay, có thể phân loại trái phiếu theo nhiều cách:

• Chủ thể phát hành: Trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu địa phương và trái phiếu chính phủ.
• Tính chất chuyển đổi: Trái phiếu không chuyển đổi và trái phiếu chuyển đổi.
• Hình thức trả lãi: Trái phiếu lãi cố định, trái phiếu chiết khấu và trái phiếu thả nổi.

Đối với trái phiếu, thu nhập của chủ sở hữu là cố định mỗi kỳ chứ không phụ thuộc vào tình hình kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên bạn không có quyền tham gia vào các hoạt động của công ty, không có quyền bầu cử. Trái phiếu có thời hạn, bạn được phép rút vốn trước hạn bằng cách bán lại cho doanh nghiệp để thu tiền về, nhưng như vậy đồng nghĩa với việc từ chối nhận tiền lãi.

Nếu doanh nghiệp pháp sản, việc thanh lý tài sản phải sử dụng cho việc trả nợ cho những người sở hữu trái phiếu trước tiên. Đây là một sản phẩm an toàn ít rủi ro mà nhà đầu tư không nên bỏ lỡ.

Tất nhiên việc chuyển nhượng quyền sở hữu giữa các nhà đầu tư với nhau cũng rất đơn giản chứ không có quy định bắt buộc nào cả. Hai bên thỏa thuận mức giá bán và mua phù hợp với giá chung của thị trường là được.

Chứng chỉ quỹ

Chứng chỉ quỹ là một loại chứng khoán được phát hành bởi công ty quản lý quỹ, xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư với một phần góp vốn vào quỹ. Số tiền trong quỹ thu hút được sẽ được mang đi đầu tư vào những sản phẩm như: Cổ phiếu, trái phiếu, vàng, bất động sản…

Nhà đầu tư sẽ không trực tiếp kiểm soát và ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư của số tiền trong quỹ. Đơn vị quản lý quỹ có đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm sẽ quản lý và sử dụng đầu tư tiền hợp lý để sinh lời tối đa.

Chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh được biết đến với những cái tên quen thuộc: Hợp đồng quyền chọn, hợp đồng tương lai,… Thật ra những hợp đồng này là các loại chứng khoán thuộc chứng khoán phái sinh. Chúng không có giá trị nội tại mà chỉ thể hiện một sự cam kết, thỏa thuận của hai bên về quyền và nghĩa vụ đối với một tài sản cụ thể vào thời điểm xác định ở tương lai.

Đây được coi là một công cụ phòng chống vấn đề rủi ro có thể phát sinh bằng cách xác định mức giá giao dịch ngay ở thời điểm hiện tại. Do đó, dù tương lai có thay đổi như thế nào, ảnh hưởng đến tài sản ra sao thì những người sở hữu chứng khoán phái sinh chỉ việc thanh toán theo đúng mức giá đã đề ra trong hợp đồng ở quá khứ.

Chứng khoán phái sinh chủ yếu được giao dịch trên thị trường phi tập trung. Mọi giao dịch đều thông qua các nhà môi giới chứng khoán để vận hành. Nếu bạn muốn tham gia vào thị trường này, bạn cần chọn loại chứng khoán phái sinh mình muốn, hiểu về sản phẩm mà các hợp đồng nói đến, đón đầu xu thế của thị trường thì mới có thể kiếm được lợi nhuận từ nó.

Chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán

Ngoài các sản phẩm chứng khoán chính trên, thị trường còn có những sản phẩm chứng chỉ có nguồn gốc từ chứng khoán thu hút nhiều nhà đầu tư khác. Bạn có thể nghe đến chứng quyền, chứng kế, chứng chỉ thụ hưởng trước đây. Chúng chính là một trong những loại chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán. Những loại chứng khoán này thể hiện quyền mua/ bán hoặc thụ hưởng của nhà đầu tư đối với chứng khoán.

• Chứng quyền: Giấy xác nhận quyền mua cổ phiếu mới phát hành từ một doanh nghiệp. Chứng quyền được phát hành cho cổ đông cũ hoặc chủ sở hữu để giao dịch mua bán.
• Chứng khế: Giấy xác nhận kèm theo trái phiếu để xác định quyền mua cổ phiếu ở một số trường hợp xác định.
• Chứng chỉ thụ hưởng: Giấy xác nhận quyền lợi nhà đầu tư trong quỹ đầu tư. Chứng chỉ thụ hưởng có thể mua bán, giao dịch.

Các loại chỉ số chứng khoán

Trên thị trường có rất nhiều chỉ số chứng khoán mà nhà đầu tư có thể tham khảo. Cụ thể một vài loại chỉ số là:

• VN30
• Vn-Index
• HNX30
• Vietnam Securities Indexes
• Upcom-Index
• VNX-Allshare
• HASTC-Index
• HNX-Index
• VIR-Index

Các chỉ số này sẽ phản ánh cụ thể tình hình thị trường chứng khoán hiện nay. Giúp bạn có được những đánh giá, dự đoán tối ưu nâng cao sự chính xác khi ra quyết định.

Các loại lệnh chứng khoán

Giao dịch chứng khoán có tất cả 7 lệnh cụ thể. Mỗi lệnh sẽ có những vai trò khác nhau yêu cầu nhà đầu tư thực hiện đúng.

• Lệnh giao dịch tại mức giá khớp lệnh xác định giá mở cửa (ATO)
• Lệnh giới hạn (LO)
• Lệnh thị trường trên sàn Hose chính là lệnh MP
• Lệnh thị trường trên sàn HNX gồm có lệnh MTL, MOK, MAK
• Lệnh chờ
• Lệnh giao dịch tại mức giá khớp lệnh xác định giá đóng cửa
• Lệnh khớp lệnh sau giờ

Các lệnh này có thời gian áp dụng khác nhau trong một ngày, giờ đặt lệnh tại mỗi sàn không giống nhau cho nên nhà đầu tư phải coi trọng về thời gian để việc khớp lệnh được diễn ra đúng theo ý của mình.

Có nên chơi chứng khoán hay không?

Chơi chứng khoán kiếm lời thu hút nhiều nhà đầu tư nhưng bên cạnh đó cũng không ít rủi ro. Nhiều người mới băn khoăn có nên chơi chứng khoán hay không? Nhận định dưới đây sẽ giúp người mới có lựa chọn phù hợp.

Ưu điểm khi chơi chứng khoán

Chứng khoán là kênh đầu tư hấp dẫn người chơi với nhiều ưu điểm thu hút dòng tiền nhàn rỗi:

• Khả năng sinh lời cao: Nhà đầu tư mua cổ phiếu, trái phiếu được hưởng lợi từ sự tăng giá của sản phẩm, khi doanh nghiệp phát triển. Một phần lợi nhuận khác từ việc chia cổ tức của công ty phát hành. Lãi suất từ đầu tư chứng khoán cao hơn so với gửi tiền kiệm ngân hàng.
• Chứng khoán có khả năng thanh khoản cao, chỉ xếp sau tiền mặt: Với sàn giao dịch được Ủy ban chứng khoán nhà nước quản lý, nhà đầu tư được bảo vệ quyền lợi.
• Kênh đầu tư linh hoạt với số tiền đầu tư ban đầu thấp: Nhà đầu tư có thể không có nhiều vốn, chỉ vài triệu đồng có thể bắt đầu giao dịch, tham gia thị trường để bắt đồng tiền nhàn rỗi sinh lời. Người chơi có thể lựa chọn nhiều loại hình chứng khoán để đầu tư, linh hoạt hơn nhiều so với đầu tư bất động sản, tiền gửi hay ngoại hối.

Nhược điểm khi chơi chứng khoán

Bên cạnh lợi nhuận hấp dẫn, khả năng thanh khoản cao và đầu tư linh hoạt, chơi chứng khoán cũng có những nhược điểm cần cân nhắc:

• Rủi ro từ biến động thị trường: Thị trường chứng khoán biến động phụ thuộc vào tình hình chính trị thế giới, lạm phát, chiến tranh, dịch bệnh… Có thể ảnh hưởng đến sự lên xuống của giá chứng khoán, trực tiếp ảnh hưởng đến lợi nhuận của nhà đầu tư.
• Rủi ro từ thông tin không minh bạch: Thông tin tin trên thị trường bị nhiễu loạn, không minh bạch ảnh hưởng đến phán đoán và quyết định người chơi.
• Rủi ro từ các ông ty môi giới kém chất lượng: Nhiều nhà đầu tư chưa có kinh nghiệm đánh giá dẫn đến lựa chọn công ty môi giới lừa đảo, phí giao dịch cao, tiền đổ vào khó rút ra, dịch vụ hỗ trợ người chơi kém.

Nhìn chung, những rủi ro biến động thị trường, thông tin thiếu minh bạch là điều tất yếu trên thị trường tài chính. Nhà đầu tư cần tìm hiểu kiến thức về thị trường, cách chơi, đưa ra chiến lược phù hợp, lựa chọn công ty môi giới uy tín… Để tham gia chơi chứng khoán an toàn.

Nếu bạn là người thích sự an toàn, ngại rủi ro và không có nhiều kinh nghiệm trong đầu tư tài chính thì nên cân nhắc việc tham gia. Còn nếu bạn ưa mạo hiểm, thích đột phá trong cuộc sống và công việc, nhạy cảm trước những biến động của thị trường và đam mê nghiên cứu cũng như nhìn được tiềm năng phát triển thì nên bắt đầu đầu tư chứng khoán.

Lưu ý để chơi chứng khoán hiệu quả cho người mới

Bên cạnh những rủi ro là cơ hội kiếm tiền hấp dẫn từ thị trường chứng khoán. Bạn muốn kiếm tiền thụ động từ thị trường tài chính thì chứng khoán sẽ là kênh đầu tư lý tưởng, phù hợp. Tuy nhiên, để đầu tư chứng khoán hiệu quả, người mới cần cẩn trọng, lưu ý những điểm quan trọng sau:

• Học về kiến thức đầu tư chứng khoán: Những yếu tố tác động thị trường, cách đánh giá cổ phiếu tiềm năng để đầu tư… Chuẩn bị kiến thức về chứng khoán sẽ là hàng trang giúp bạn tham gia chơi an toàn, tránh rủi ro lừa đảo.
• Học cách kiểm soát cảm xúc: Nhà đầu tư cần tỉnh táo để nhận định, đánh giá thị trường, tránh bẫy cảm xúc đầu tư đổ tiền vào không kiểm soát.
• Học cách đầu tư với số vốn nhỏ: Người chơi mới tham gia thị trường không có nhiều kinh nghiệm, độ nhạy bén. Nên bắt đầu từ số vốn nhỏ, sẽ giúp nhà đầu tư mới làm quen, cách giao dịch, cách thị trường vận hành.
• Cần có mục tiêu và kế hoạch đầu tư phù hợp: Tham gia thị trường lần đầu sẽ khởi đầu với những thua lỗ, nhà đầu tư cần có mục tiêu cụ thể, tích lũy kinh nghiệm, ghi chép các biến động để đưa ra chiến lược đầu tư chứng khoán dài hạn, hiệu quả.

Đầu tư chứng khoán là một kênh sinh lời hấp dẫn mà bạn có thể cân nhắc tham gia với số tiền nhàn rỗi của mình. Tuy nhiên, bạn cần chuẩn bị kiến thức, kỹ năng và học cách kiểm soát cảm xúc cũng như nguồn vốn để đầu tư an toàn, hiệu quả.

(Nguồn: Finhay)