EnglishCác cơ hội, nguồn hỗ trợ đều có hạn và là thứ chỉ ít người trong số chúng ta có được. Bởi vậy, nếu muốn giành chiến thắng trong trò chơi có nhiều người chơi, bạn cần tránh vùng sai lầm của số đông, đi theo con đường của riêng mình.
Một chú bé ăn mặc rách rưới đến công trường thi công tòa nhà cao ốc, hỏi chủ thầu:
– Cháu phải làm gì nếu muốn giàu có như chú sau này?
Chủ thầu nhìn lướt qua cậu bé rồi trả lời:
– Để chú kể cho cháu nghe một câu chuyện: Có ba công nhân nọ cùng làm việc cho một công trường. Cả ba đều chăm chỉ, cố gắng như nhau. Nhưng chỉ có một người trong số họ không chịu mặc bộ đồng phục màu lam công trường phát. Về sau, người công nhân thứ nhất trở thành đốc công; người thứ hai đã nghỉ hưu; còn người thứ ba, người không chịu mặc đồng phục thì trở thành ông chủ của một công ty xây dựng. Cháu bé, cháu hiểu chưa nào?
Thấy vẻ mặt kinh ngạc, băn khoăn của cậu bé, chủ thầu chỉ về nhóm công nhân đang làm việc phía trước, bảo:
– Cháu có thấy những người ở kia không? Họ đều là công nhân của chú.
Vì mọi người đông như vậy nên chú chẳng thể nhớ hết tên từng người, thậm chí với một số người chú còn chẳng thấy có ấn tượng gì đặc biệt. Giờ cháu hãy nhìn người mặc áo đỏ trong số họ. Chính nhờ cách ăn mặc khác người đó của anh ta, chú mới để ý thấy người này không chỉ làm việc rất chăm chỉ mà còn là kẻ đi sớm nhất, về muộn nhất trong số mọi người. Mấy hôm nữa, chú sẽ đến nói chuyện và thăng chức cho anh ta lên làm đốc công. Cậu bé, chú thành công là nhờ như vậy đấy! Muốn giành được cơ hội, ngoài sự chăm chỉ, cần cù, luôn cố gắng thể hiện tốt hơn mọi người thì ta cũng cần biết cách làm nổi bật mình trong đám đông.
Trong lý thuyết trò chơi, sách lược này vô cùng quan trọng. Cơ hội, nguồn hỗ trợ thành công không phải thứ ai cũng có được. Bởi vậy, nếu muốn giành chiến thắng trong trò chơi đông người, bạn cần tự làm nổi bật theo cách của riêng mình.
Trên con phố đông đúc, tấp nập người qua kẻ lại có hơn 10 nhà hàng ăn uống liền kề nhau. Phần lớn chúng đều không có ấn tượng gì đặc biệt, khâu phục vụ thực khách ở mỗi nhà hàng đều na ná nhau. Song có một nhà hàng nhỏ thì lại rất nổi bật. Nó không chỉ khác biệt với các nhà hàng khác ở lớp nước sơn xanh nhạt phủ bên ngoài mà còn rất khác biệt trong cung cách phục vụ độc đáo. Ở đây, cách ông chủ nhà hàng cùng đội ngũ nhân viên tiếp đón “Thượng đế”, gọi và giới thiệu món ăn đều khiến khách hàng có cảm giác như đang được kể chuyện hài, khiến họ không thể không phá lên cười. Vì cung cấp đồ ăn, thức uống ngon, mang lại cho khách hàng nhiều trải nghiệm độc đáo nên công việc làm ăn kinh doanh của nhà hàng này đặc biệt phát đạt hơn các nhà hàng cùng phố khác.
Nếu chịu khó học hỏi kinh nghiệm hay từ những người thành công, bạn sẽ nhận thấy điểm chung của họ là luôn làm cho mình nổi bật trong đám đông.
TÌM KIẾM SỰ THÀNH CÔNG Ở NƠI CÓ SỰ CẠNH TRANH GAY GẮT
Nhiều người ngộ nhận rằng nơi càng ít có sự cạnh tranh thì càng dễ thành công hơn. Trên thực tế, người hiểu rõ sách lược trò chơi ESS đều biết nơi càng có nhiều sự cạnh tranh ác liệt thì khả năng thành công càng cao.
Một chàng trai trẻ làm việc ở Bắc Kinh một thời gian, sau đó quay về quê hương, tìm nơi phù hợp và dùng số tiền bản thân ki cóp được để mở nhà hàng.
Một người bạn giúp anh chọn một địa điểm ngay sát mặt đường với nhiều cửa hàng kinh doanh quần áo, song chưa có cửa hàng ăn nào. Đúng lúc đó, chủ một cửa hàng nọ muốn chuyển nhượng mặt bằng cho người khác. Bạn anh cho rằng đây là địa điểm rất phù hợp để mở quán ăn, bởi chỗ này có nhiều người qua lại, đồng thời áp lực cạnh tranh trong lĩnh vực ăn uống cũng ít hơn chỗ khác. Nhưng sau khi làm cuộc điều tra trên địa bàn thành phố, chàng trai trẻ lại chọn một địa điểm nằm ở con phố trung tâm, nơi có những nhà hàng san sát liền kề nhau.
Anh chọn nơi này vì có những lí do riêng. Anh từng làm việc tại Trung Quan thôn ở Bắc Kinh, nơi được xem là tấc đất tấc vàng, song các nhà máy sản xuất máy tính hoặc linh kiện máy tính và các trụ sở kinh doanh công nghệ máy tính đều tập trung ở đó. Điều này mang lại cho vùng ưu thế địa lý đặc biệt, biến nơi đây thành địa bàn tập trung các xí nghiệp máy tính. Trung Quan thôn, tên gọi gần như đã trở thành danh từ được dùng thay cho từ máy tính, có sức hút mạnh đối với người tiêu dùng. Mở nhà hàng cũng vậy, càng là nơi tập trung nhiều nhà hàng, tiệm ăn thì lượng khách càng nhiều và việc làm ăn sẽ càng dễ dàng hơn. Chỉ cần anh có “món ăn hấp dẫn và hợp vệ sinh” thì không lí gì thực khách lại không ủng hộ anh. Về sau, tình hình phát triển của nhà hàng diễn ra đúng như điều chàng trai dự đoán, ngày một phát triển và đông khách hơn. Không chỉ vậy, anh còn đưa cách quản lí mới vào áp dụng trong nhà hàng của mình. Cảnh tượng sáng sáng các nhân viên ở đây được yêu cầu đứng xếp hàng chỉnh tề trước nhà hàng tập luyện đã trở thành nét đặc trưng riêng của con phố. Trong khi đó, địa điểm bạn anh chọn lúc trước liên tục treo biển chuyển nhượng cửa hàng.
Cuộc đời cũng tựa như cuộc chiến. Muốn thành công, bạn cần hội tụ đủ ba yếu tố là thiên thời, địa lợi, nhân hòa, trong đó địa lợi là yếu tố quan trọng trong ba yếu tố trên. Chọn đúng địa điểm mang ý nghĩa quyết định đối với sự thành bại. Nhưng chọn theo cách nào đây? Giống như người bạn của chàng trai trong câu chuyện trên, có không ít người ngộ nhận rằng nơi càng ít sự cạnh tranh thì càng dễ thành công hơn. Trên thực tế, người hiểu rõ sách lược trò chơi ESS (evolutionarily stable strategy) đều biết nơi càng có nhiều sự cạnh tranh ác liệt thì khả năng thành công sẽ càng cao.
RỜI “BIỂN ĐỎ” ĐẾN VỚI “BIỂN XANH”
Vận dụng trò chơi tiệm bar, rời “Biển Đỏ” đến với “Biển Xanh” – vừa có thể tránh xa cuộc cạnh tranh gay gắt, ác liệt vừa có thể gặt hái được thành công – chính là sách lược trò chơi hay trong thời đại kinh tế toàn cầu hóa.
Giữa thế kỉ thứ 19, tin về mỏ vàng mới được phát hiện ở California lan rộng khắp nước Mỹ. Cho rằng đây chính là cơ hội làm giàu có một không hai trong đời mình nên rất nhiều người đã kéo nhau ùn ùn đổ về đây. Một anh nông dân cũng gia nhập quân đoàn đông đúc của những kẻ đào vàng này. Ôm giấc mộng tìm được chút vàng mang về giúp đỡ gia đình, anh đã trải qua muôn vàn khó khăn gian khổ mới đến được California.
Giấc mơ làm giàu bằng con đường đào vào quá cuốn hút nên càng lúc càng có nhiều người đổ về đây. Không lâu sau, khắp California đâu đâu cũng gặp kẻ đào vàng, còn vàng thì càng lúc càng trở nên khan hiếm và ngày càng khó tìm hơn. Thêm vào đó, điều kiện sống nơi này ngày càng trở nên khắc nghiệt. Thời tiết khô hạn cùng sự khan hiếm nước khiến nhiều kẻ đào vàng không may bỏ xác nơi đất khách quê người. Sau một thời gian cố gắng, anh nông dân cũng lâm vào tình trạng tương tự, vàng thì chưa thấy đâu trong khi bản thân suýt nữa chết khát. Một ngày nọ, khi nhìn chút nước còn lại trong thùng mà chưa dám uống, tai nghe tiếng kêu than đòi nước từ những người xung quanh, anh bất chợt nảy ra một ý tưởng: Nếu giấc mơ tìm vàng đã trở thành vô vọng, thì mình chuyển sang bán nước? Nghĩ là làm, anh ngừng đào vàng, biến những dụng cụ tìm, đào vàng trong tay thành dụng cụ đào tìm nước, dẫn nước hồ từ xa về đầm nước rồi cho lọc qua tấm vải để lấy nước sạch. Sau đó, anh đặt những túi nước vào thùng, gánh đi bán cho những người đào vàng ở đó.
Mới đầu, một vài người đi cùng còn lấy làm khó hiểu, chê cười anh là kẻ bỏ cuộc: “Vất vả, khổ sở mới đến được California mà không đi đào vàng, lại đi làm cái nghề buôn bán nhỏ để kiếm chút bạc lẻ đấy à! Thứ này thì ở đâu mà chẳng làm được, sao phải mò đến đây?”. Anh bỏ ngoài tai mọi lời gièm pha, kiên trì làm công việc của mình.
Cuối cùng, khi không ít kẻ đào vàng phải ra về với hai bàn tay trắng thì anh nông dân lại kiếm được mấy trăm nghìn USD – một gia tài lớn thời bấy giờ – chỉ trong thời gian ngắn nhờ công việc bán nước.
Lý thuyết trò chơi tiệm bar (Bar Game) được Arthur – nhà kinh tế học Mỹ – đưa ra vào những năm 1994. Mô hình lý thuyết này như sau: Giả sử tại thị trấn nhỏ nọ có 100 người thích uống bia. Cứ mỗi tuần, họ đều hoặc đến tiệm bar hoặc ở nhà. Thị trấn chỉ có duy nhất một tiệm bar với sức chứa 60 người (điều này không có nghĩa là ngoài 60 người đầu tiên này, những người đến sau sẽ không được vào trong tiệm mà tiệm bar chỉ có thể hoạt động và phục vụ mọi người tốt nhất khi chỉ có 60 khách hàng). Một lần, xấp xỉ gần 100 người trong thị trấn đều đổ về tiệm bar khiến nơi đây trở nên chật cứng và không ai trong số họ được hưởng sự phục vụ chu đáo như vốn có. Không ít người phàn nàn rằng nếu biết trước thì thà không đến còn hơn.
Sang tuần sau, mọi người do đã có kinh nghiệm từ tuần trước, đều nghĩ đến đó sẽ phải chen chúc nên chọn ở nhà. Kết quả là vào tuần đó, số ít người đến tiệm bar lại được phục vụ rất chu đáo và nhiệt tình. Sang hôm sau, khi những người ở nhà hay tin, họ lại thầm tiếc rẻ nghĩ: “Liệu lần tới mình có nên đi hay không?”.
Câu hỏi nên đặt ra ở đây là: Mọi người ở thị trấn nên chọn lựa như thế nào?
Lựa chọn của những người dân sống ở thị trấn chịu sự hạn chế, đó là thông tin mỗi người nhận được chỉ là số người đến tiệm bar tuần trước. Do đó, họ chỉ có thể kết luận và đưa ra phương án hành động cho lần tới dựa trên dữ liệu cũ, và cũng không có bất kỳ thông tin tham khảo nào khác hay sự trao đổi thông tin giữa mọi người.
Trong quá trình chơi trò này, mỗi người tham gia đều đứng trước một khó khăn, đó là nếu hầu hết dự đoán số người đến tiệm bar vượt quá con số 60 trong khi con số thực tế lại thấp hơn thì sẽ chỉ có rất ít người đi, lúc này giả định trên là sai. Ngược lại, nếu hầu hết dự đoán số người đến tiệm bar là dưới con số 60 và quyết định đi thì số người đi trên thực tế lại đông và nhiều hơn con số dự kiến này, khi đó giả định này cũng sai. Bởi vậy, muốn có dự đoán đúng, chúng ta cần biết được cách dự đoán của người khác. Song trong câu chuyện trên, mọi người dự đoán dựa trên cùng một nguồn thông tin, tức lần trước đó, mà không hề hay biết cách dự đoán của người khác.
Tư tưởng chủ đạo trong trò chơi tiệm bar nằm ở chỗ: bạn sẽ giành được phần thắng nếu biết lựa chọn của những người chơi khác và đưa ra lựa chọn ngược lại với số đông.
Nguồn:
- https://drive.google.com/file/d/1Rr2ZOmAdporDHJ5vtW2IzgvNFrvs96cR/view
- http://trungtamtttvnth.vinhuni.edu.vn/thu-vien/seo/gioi-thieu-cuon-sach-nghi-nguoc-lai-va-lam-khac-di-80121
- https://ybox.vn/nghe-nghiep/neu-khong-du-gioi-dung-dai-di-nguoc-dam-dong-6465
