English
Tư duy phản biện là kỹ năng được xếp thứ 2 trong số 10 kỹ năng quan trọng đối với người lao động trong thời đại mới (Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) năm 2020. Đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi nhanh chóng và không ngừng phát triển hiện nay, các doanh nghiệp luôn phải đối mặt với những thách thức chưa từng có và cơ hội tiềm ẩn đầy hứa hẹn. Để tồn tại và thành công trong bối cảnh này, sự linh hoạt và khả năng thích nghi là một yếu tố không thể thiếu. Vậy nên, tư duy phản biện được coi là một kỹ năng “vàng” giúp chúng ta đối diện và tận dụng tốt những biến đổi này.
Trong bài viết này, Viện Đào tạo và Tư vấn doanh nghiệp sẽ chia sẻ những kiến thức về tư duy phản biện và cách áp dụng kỹ năng này vào công việc.Qua đây, các cấp quản lý và những nhà lãnh đạo sẽ hiểu sâu hơn về tư duy phản biện và trang bị thêm cho bản thân những hiểu biết mới liên quan đến cách thức quản trị doanh nghiệp. Hãy cùng khám phá ngay những vai trò của tư duy phản biện trong công việc, xây dựng tư duy phản biện trong lãnh đạo và quản lý và phương pháp lãnh đạo bằng câu hỏi.
1. Tư duy phản biện là gì?
1.1. Khái niệm về tư duy phản biện:
Tư duy phản biện (Critical Thinking) là khả năng hoặc quá trình suy nghĩ mà người ta sử dụng để đánh giá, phân tích và xem xét một vấn đề hoặc thông tin một cách có logic, logic hơn và khách quan hơn. Tư duy phản biện bao gồm việc đặt ra câu hỏi, kiểm tra chứng cứ, đưa ra luận điểm và suy luận, đồng thời cũng đòi hỏi khả năng suy tưởng, so sánh, tách bạch thông tin quan trọng và không quan trọng và có khả năng phân biệt giữa các quan điểm khác nhau. Tức là việc tìm hiểu sâu hơn về một vấn đề, không phải là nhận thông tin một cách mù quáng mà thay vào đó là việc nghiên cứu, xem xét và đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về sự phức tạp của vấn đề đó.
Tư duy phản biện giúp chúng ta nhận biết và tránh những sai lầm thông tin, đánh giá chính xác các luận điểm khác nhau, từ đó đưa ra quyết định hoặc đưa ra ý kiến dựa trên dữ liệu và chứng cứ có sẵn. Tư duy phản biện không chỉ là kỹ năng quan trọng trong việc giải quyết vấn đề và đưa ra quyết định thông minh mà còn giúp chúng ta hiểu sâu hơn về thế giới xung quanh và thúc đẩy sự phát triển cá nhân.
1.2. Phân loại tư duy phản biện:
Tư duy phản biện được phân loại theo nhiều cách và dựa trên các tiêu chí khác nhau. Trong bài viết này, Viện Đào tạo và Tư vấn doanh nghiệp sẽ đưa ra hai loại chính của tư duy phản biện gồm: Tư duy phản biện tự điều chỉnh và Tư duy phản biện ngoại cảnh.
Tư duy phản biện tự điều chỉnh (Self-regulated critical thinking) là khả năng và quá trình tự quản lý, đánh giá, điều chỉnh và cải thiện quá trình tư duy phản biện của bản thân để đạt được kết quả tốt nhất và đáng tin cậy hơn. Điều này bao gồm việc tự định hình mục tiêu tư duy, xác định và sử dụng các kỹ năng phản biện, kiểm tra thông tin, đánh giá luận điểm và đưa ra kết luận dựa trên logic và chứng cứ.Tư duy phản biện tự điều chỉnh không chỉ dừng lại ở việc đề cập đến khả năng phân tích và suy luận một cách logic, thêm vào đó còn có các khía cạnh khác liên quan đến quá trình tư duy và thái độ học tập như: định hình mục tiêu bản thân, tự đánh giá và điều chỉnh, sự kiên nhẫn và kiểm soát, tự điều chỉnh thúc đẩy việc học hỏi liên tục và tự phát triển,… Tư duy phản biện tự điều chỉnh giúp chúng ta học tập và làm việc hiệu quả hơn.
Tư duy phản biện ngoại cảnh (contextual critical thinking) là việc áp dụng tư duy phản biện trong ngữ cảnh, tình huống hoặc môi trường cụ thể. Điều này đòi hỏi khả năng hiểu và đánh giá thông tin, luận điểm và tình huống trong bối cảnh cụ thể mà chúng tồn tại. Tư duy phản biện ngoại cảnh giúp chúng ta áp dụng các kỹ năng phản biện và logic của mình để hiểu rõ và đưa ra quyết định trong các tình huống thực tế, có tính phức tạp và đa dạng. Loại tư duy phản biện này nhấn mạnh sự quan trọng của việc không chỉ áp dụng các kỹ năng phản biện một cách tĩnh khắc, đồng thời phải hiểu biết và cân nhắc về các yếu tố xung quanh và xem xét các ảnh hưởng của chúng đến vấn đề hoặc tình huống đang được xem xét. Tư duy phản biện ngoại cảnh giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự phức tạp của các vấn đề, dựa vào đó có thể đưa ra quyết định thông minh và đáng tin cậy dựa trên thông tin và tình huống thực tế. Nó thúc đẩy sự nhạy bén và thích nghi, đặc biệt trong môi trường đa dạng và thay đổi liên tục.
2. Vai trò của tư duy phản biện trong công việc
Tư duy phản biện có vai trò quan trọng và đa dạng trong môi trường công việc. Nó không chỉ giúp cải thiện hiệu suất cá nhân mà còn góp phần tạo nên môi trường làm việc thông minh, sáng tạo và hiệu quả hơn. Dưới đây là một số vai trò quan trọng của tư duy phản biện trong công việc:
- Ra quyết định thông minh: Tư duy phản biện giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các tùy chọn, đánh giá lợi và hại của chúng qua đó chọn ra lựa chọn tốt nhất dựa trên dữ liệu và luận điểm có sẵn.
- Giải quyết vấn đề: Người có khả năng tư duy phản biện sẽ tách bạch vấn đề thành các phần nhỏ hơn, phân tích chúng và tìm ra các giải pháp phù hợp. Từ đây, vấn đề sẽ được giải quyết một cách logic và có hệ thống.
- Sáng tạo và đổi mới: Cách tiếp cận phản biện thúc đẩy việc tạo ra các ý tưởng mới, giải pháp đột phá và cách làm khác biệt để giải quyết vấn đề.
- Phân tích dữ liệu: Trong môi trường kinh doanh ngày nay, thông tin và dữ liệu đang tăng lên với tốc độ nhanh chóng. Nếu có tư duy phản biện chúng ta sẽ có thể xác định và hiểu rõ hơn về dữ liệu, phân tích chúng và rút ra những thông tin quan trọng.
- Lập kế hoạch và quản lý thời gian: Bằng cách suy nghĩ logic và phản biện, chúng ta có thể có thể tổ chức công việc một cách thông minh qua việc xác định ưu tiên, lập kế hoạch và quản lý thời gian hiệu quả hơn.
- Tạo ra sự chuyên nghiệp trong công việc: Tư duy phản biện cũng đóng vai trò trong việc tạo sự chuyên nghiệp cao. Khả năng nghe, hiểu và phản hồi một cách logic và khách quan giúp tạo ra môi trường làm việc hợp tác và hiệu quả.
- Giao tiếp hiệu quả: Tư duy phản biện giúp chúng ta diễn đạt ý kiến và luận điểm một cách rõ ràng, có logic và thuyết phục hơn.
- Quản lý rủi ro: Khả năng đánh giá các rủi ro và cân nhắc các biện pháp phòng ngừa là một phần quan trọng của tư duy phản biện trong quản lý dự án và quản lý rủi ro.
- Phát triển cá nhân: Tư duy phản biện thúc đẩy sự phát triển cá nhân bằng cách thúc đẩy khả năng tự học, sáng tạo và tạo ra giá trị.
Tư duy phản biện giữ vai trò quan trọng trong nhiều khía cạnh của công việc, từ quyết định đến giải quyết vấn đề và sáng tạo. Nó là một kỹ năng thiết yếu giúp tạo ra sự hiệu quả và thành công trong môi trường làm việc đa dạng và thay đổi.
3. Xây dựng tư duy phản biện trong lãnh đạo và quản lý
3.1. Các rào cản khi phát triển tư duy phản biện
Như đã đề cập bên trên, Tư duy phản biện là một trong những kỹ năng vô cùng cần thiết không chỉ trong học tập và giao tiếp hàng ngày mà còn ở hầu hết các khía cạnh trong cuộc sống như công việc, kinh doanh hay quản lý. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng và rèn luyện tư duy phản biện chúng ta thường gặp những rào cản khiến bản thân không phát triển thành công kỹ năng này. Dưới đây là một số rào cản phổ biến có thể gặp phải khi cố gắng phát triển tư duy phản biện:
- Thái độ quá kiên định và thiếu cởi mở: Sự kiên định vào quan điểm cá nhân và việc không chấp nhận quan điểm hoặc thông tin khác có thể làm hạn chế quá trình tư duy phản biện. Thái độ này gây ra sự đóng cửa cho việc xem xét các ý kiến và thông tin mới.
- Thiếu khả năng nghe và thấu hiểu: Thiếu khả năng này có thể dẫn đến hiểu lầm và đánh giá không chính xác về thông tin và quan điểm.
- Sự ảnh hưởng của cảm xúc: Cảm xúc mạnh gây ra nhiễu loạn quá trình tư duy phản biện. Việc bị cuốn vào cảm xúc quá sâu dẫn đến sự thiếu khách quan và thiếu khả năng xem xét thông tin một cách logic.
- Thiếu kỹ năng phân tích và suy luận: Khả năng phân tích và suy luận là trọng tâm của tư duy phản biện, nếu thiếu đi nó chúng ta sẽ bị hạn chế khả năng phát triển ý kiến logic và xác đáng.
- Thói quen tưởng tượng hạn chế: Khi không mở rộng tư duy và không tưởng tượng ra các khả năng mới, chúng ta dễ bỏ lỡ cơ hội tìm ra các giải pháp sáng tạo và không truyền thống.
- Thiếu kiên nhẫn và thời gian: Phát triển tư duy phản biện là quá trình mất thời gian và cần kiên nhẫn. Một sự mong đợi về sự nhanh chóng và hiệu quả khó tránh được việc gây ra sự giảm đi về tư duy phản biện.
- Tự tin quá mức hoặc thiếu tự tin: Tự tin quá mức dẫn đến sự bất cần và thiếu sự tập trung vào việc xem xét các quan điểm và thông tin khác. Ngược lại, thiếu tự tin sẽ hình thành sự do dự và không chắc chắn trong quá trình tư duy phản biện.
- Không dám chấp nhận rủi ro: Sự sợ hãi về rủi ro và sai lầm sẽ khiến chúng ta tránh thử nghiệm các ý tưởng mới và không chấp nhận các thách thức trong quá trình tư duy phản biện.
Để vượt qua những rào cản này, quan trọng là duy trì thái độ mở lòng, sẵn sàng học hỏi và liên tục nâng cao kỹ năng tư duy phản biện thông qua việc thực hành và phát triển ý thức về chúng.
3.2. Các bước xây dựng tư duy phản biện trong công việc
Xây dựng tư duy phản biện trong công việc đòi hỏi một quá trình kiên trì và thực hành liên tục. Gợi ý về một số bước quan trọng để phát triển tư duy phản biện trong môi trường công việc gồm:
- Học hỏi về tư duy phản biện: Nắm vững các yếu tố cốt lõi và tầm quan trọng của tư duy phản biện.
- Đặt câu hỏi: Luôn tò mò, đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về vấn đề hoặc thông tin.
- Phân tích và suy luận: Phân tích thông tin, đưa ra kết luận dựa trên dữ liệu có sẵn.
- Thu thập thông tin đa dạng: Tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn để có cái nhìn tổng thể.
- Áp dụng tư duy phản biện trong quyết định: Xem xét tùy chọn, dự đoán kết quả và lựa chọn quyết định tốt nhất.
- Bày tỏ quan điểm: Mạnh dạn đưa ra ý kiến của mình trong các buổi thảo luận, trao đổi.
- Tham gia tranh luận: Tham gia thảo luận để rèn luyện khả năng thuyết phục và đánh giá.
- Giải quyết vấn đề: Tiếp cận vấn đề một cách phản biện, tìm kiếm giải pháp dựa trên logic và dữ liệu.
- Tập trung phát triển: Thực hành thường xuyên, nhận thức về rào cản và luôn cố gắng cải thiện khả năng phản biện.
3.3. Phương pháp và công cụ để rèn luyện tư duy phản biện
Phương pháp và công cụ để rèn luyện tư duy phản biện rất đa dạng và có thể điều chỉnh theo nhu cầu và tình hình cá nhân. Chúng ta có thể áp dụng các phương pháp sau đây:
Tranh luận và thảo luận: Tham gia vào các cuộc tranh luận hoặc thảo luận về các vấn đề khác nhau với người khác. Điều này giúp chúng ta tập trung vào việc phân tích, đặt câu hỏi và đối đầu với quan điểm khác biệt.
Viết nhật ký: Ghi chép lại suy nghĩ, quan điểm và quyết định hàng ngày vào trong một cuốn sổ tay, giúp phân tích lý do tại sao chúng ta đã đưa ra những quyết định cụ thể và làm thế nào tư duy phản biện đã ảnh hưởng đến chúng.
Đọc sách và bài viết có tính phản biện: Tìm đọc các tác phẩm văn học, sách hoặc bài viết có yếu tố phản biện cao, qua đó chúng ta nắm vững được cách mà người khác sử dụng tư duy phản biện trong viết lách.
Giải các bài toán logic: Giải các bài toán logic, câu đố hoặc trò chơi tưởng tượng để rèn luyện khả năng suy luận và tư duy logic.
Thực hiện bài tập suy nghĩ đa chiều: Chọn một vấn đề hoặc quan điểm cụ thể và cố gắng suy nghĩ về nó từ nhiều góc độ khác nhau sẽ giúp mở rộng tư duy và thấy được các khả năng mới.
Tham gia các khóa học và hội thảo: Tham gia các khóa học hoặc hội thảo liên quan đến tư duy phản biện, lập luận, hoặc phân tích thông tin. Đây là cơ hội tốt để học từ người khác và thực hành tư duy phản biện trong các bài tập thực tế.
Sử dụng sơ đồ tư duy (mind map): Tạo sơ đồ tư duy để hình dung và kết nối các ý tưởng, thông tin và quan điểm trong một tình huống hoặc vấn đề cụ thể.
Lập kế hoạch và quản lý thời gian: Sử dụng kỹ năng lập kế hoạch và quản lý thời gian để tổ chức công việc và hoạt động hàng ngày một cách có hệ thống và logic.
Thực hiện việc phản biện hàng ngày: Tự hỏi về các thông tin, quan điểm và quyết định mỗi ngày. Thông qua đây, chúng ta có cơ hội thực hành tư duy phản biện trong cuộc sống hàng ngày.
4. Lãnh đạo bằng câu hỏi
Lãnh đạo bằng câu hỏi là việc sử dụng câu hỏi để tạo ra sự thay đổi, thúc đẩy tư duy sáng tạo và tạo ra môi trường khám phá trong tổ chức. Thay vì chỉ đưa ra hướng dẫn và quyết định, lãnh đạo bằng câu hỏi đặt các câu hỏi kích thích tư duy, khám phá và tạo động lực cho sự phát triển.
Trong lãnh đạo bằng câu hỏi, người lãnh đạo không chỉ là người đứng đầu chỉ đạo, mà còn là người truyền cảm hứng và khuyến khích sự tự động của đội ngũ. Bằng cách đặt câu hỏi, họ khám phá tiềm năng và ý tưởng của nhân viên, tạo cơ hội cho họ thể hiện ý kiến và thúc đẩy sự sáng tạo. Qua việc hỏi, họ giúp tạo môi trường mở, khuyến khích thảo luận và trao quyền cho các thành viên trong tổ chức.
Lãnh đạo bằng câu hỏi không chỉ giúp xây dựng sự tự tin và trách nhiệm của đội ngũ, mà còn thúc đẩy quá trình học hỏi liên tục. Những câu hỏi chất lượng và khéo léo của người lãnh đạo có thể dẫn dắt nhóm đối mặt với những thách thức phức tạp, tìm ra các giải pháp đột phá và định hướng cho sự phát triển bền vững.
Thông qua bài viết về Tư duy phản biện, Viện Đào tạo và Tư vấn doanh nghiệp hi vọng quý độc giả có thêm những kiến thức hữu ích.
Các bạn đừng quên theo dõi Website ieit.vn để cập nhật thêm thông tin hữu ích nhé!
